Ladin te duta la materies
Na nuvità iel tl ITE da chëst ann de scola inant: l ladin ne vën nia mé nsenià ntant l’ëura de ladin, ma nce te duta l’autra materies
L colegh di duzënc cun a cë l diretëur y la grupa diretiva dl ITE Raetia à udù ite coche na bona che i cuntenuc che à da n fé cun l ladin vënie nseniei te duta la materies, almanco per n valguna, puecia ëures al ann.
CLIL per ladin - Ladin te uni materia
Te doi ëura curiculeres de ladin ne possa l/la nseniant/a de ladin niancanó mé n con’ dla rujeneda nstëssa dé inant n savëi sun mesura, mo manco possa y muessa l/a nseniant/a de ladin vester n/a espert/a de: storia, geografia, politica, soziel, economia, rujeneda, fisica, ert, y nsci inant. Clil per y cun nglëisc ie bon y drët, ma almanco tan mpurtant per l ladin. Sambën che l ne n’ie nia l lëur dl/a nseniant/a de mëter adum material didatich, ma dla istituzions cumpetëntes a livel provinziel, scencajo cun ncëria a esperc/tes.
CLIL per ladin – Cuntenuc y programs de scola
Te duta la materies dl ITE Raetia iel preudù, cun scumenciamënt dl ann de scola 2023-2024, na pert de nseniamënt per ladin o de tematiches che à da n fé cun l ladin - mantenian la rujeneda de nseniamënt, sce l/la nsenianta ne sà nia ladin. Uni prufessëur/a pieta n program per ladin y/o de cuntenuc che à da n fé cun l ladin te na mesura de ëures aldò dla cumpëida de ëures al’ena de si materia. L manejamënt de can y co ti vën lascià al arat dl prufessëur/a, nce sce l vën cunsià de fé l’ëures te un n ploch. Te uni materia vëniel nsenià per ladin o tematiches che à da n fé cun la Ladinia tla mesura de danter 3 y 9 ëura al ann. Na cumpëida, chësta, nia massa granda ma mpo sun mesura per na fazion de gran valuta per la prejënza, la cunscidrazion y la denità dl ladin.
CLIL per ladin – Rujeneda
I cuntenuc vën sambën repurtei y fac tres per ladin, unfat te ciun idiom (nce badiot o comelich da pert di nsenianc, mé per dì, ajache nscila se féjun na urëdla nce de chësc viers, la sculées tulerà si idiom de valeda). Sce l/a prufessëur/a ne sà nia ladin pòssel/a tò tres i cuntenuc che à da n fé cun la Ladinia tla rujeneda de nseniamënt. Sce l l/a prufessëur/a ne n’ie nia ladin/a ma ntënd ladin pòssel/a n pert nce fé lauré i sculeies che fej, mé per dì, relazions per ladin di cuntenuc fac tres nce ndividualmënter o te de pitla grupes.
La mpurtanza dl ladin per nosta scola dla Ladinia
L ladin te duta la materies ie peraute preudù dai regulamënc cun referimënt al articul 19 dl Statut de Autonomia: l ladin, te nosc cajo dantaldut l gherdëina, possa for unì tëut ca coche rujeneda de sustëni per spieghé o jì plu sot tla materia che vën scenó nsenieda tla rujeneda o taliana o tudëscia.
N general se noza la/i nseniantes/c de uni livel de scola dala elementera inant do la rata puech, sce nia puech y nia, dl mesun de tò ca, almanco unitant, l ladin tl nseniamënt. Nscila làsciun da na pert na bona ucajion per l svilup linguistich, persunel y identiter dl/a sculé/ea.
L sibe ala fin lecurdà che l sistem paritetich, cun rejon tan stimà dal ladins nstësc ma nce dai ujins de rujeneda taliana y tudëscia, à si fudamënta mé tla rujeneda ladina. L ladin y mè l ladin garantësc l sistem de scola paritetich ti luesc dla valedes ladines de Südtirol.
Mpede udëi l ladin coche ultima roda dl ciar, sibe da pert de na bela fëta dla cumenanza che nce da na bona pert dla istituzions, iel bon y drët se lecurdé for inò coche l ie la rujeneda ladina che garantësc na scola particulera cun si sistem paritetich.
L mudel nvià via tl ITE Raetia cun l ann de scola 2023-2024 dëssa vester n scumenciamënt per na istituziunalisazion de na majera prejënza dl ladin. Acioche l vënie nce tl daunì, almanco mo per n struf, rujenà ladin te nosta valedes, na rujeneda che ie da ntënder te si gran valor culturel, ndividuel y de cumenanza.
Ala fin mo n iede n gra de cuer a dut l colegh di duzënc dl ITE Raetia che se à dit a una de sustenì la scumenciadiva.
David Lardschneider, maester de ladin
